قانون جدید چک که آذرماه سال گذشته توسط حسن روحانی، رییس‌جمهوری ابلاغ شده است به نوعی «اصلاحیه» برای استفاده از چک به عنوان یکی از ابزارهای اعتباری خرید و فروش در ایران تبدیل شد. این قانون، ضابطه‌های تازه‌ای برای صدور چک در نظر گرفت که کار را برای صادرکننده آن سخت‌تر کرد. مطابق این اصلاحیه، در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت شده پشت چک، آن را به بانک تسلیم کند. ضمن اینکه بانک مکلف است بنا به درخواست دارنده چک فورا کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد کند و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای با مشخصات مذکور در ماه قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد.
در عین حال، اگر فردی دارای چک برگشتی باشد با مجازات‌هایی روبرو می‌شود. از جمله اینکه فرد دارای چک برگشتی نه تنها اجازه افتتاح حساب نخواهد داشت بلکه امکان دریافت وام نیز از او سلب می‌شود. به زبان ساده‌تر مجازات‌های بازدارنده برای صادرکننده چک، شرایط را برای فعالان بازار سخت‌تر کرده است.
حالا و با آمار تازه‌ای که بانک مرکزی از میزان چک‌های مبادله شده در شبکه بانکی منتشر کرده، به نظر می‌رسد که اثر این اقدام سیاستگذار پولی در بازار ابزار اعتباری مانند چک به خوبی دیده می‌شود. اما این گزارش نکات جالب دیگری نیز دارد.
سهم کدام استان‌ها بیشتر است؟
نیمی از تعداد چک‌های مبادله شده در سطح کشور، در سه استان بوده است: تهران، اصفهان و خراسان رضوی. همان طور که پیش‌بینی هم می‌شد استان تهران بالاترین سهم میزان چک‌های مبادله شده را در خردادماه دارد. عددی بالغ بر ۳۳ درصد. این آمار موجب شده تا ۵۲.۳ درصد از ارزش چک‌های مبادله شده در استان تهران تجمیع شود.
افزایش چک وصولی
بانک مرکزی در این آمار از گیلان به عنوان نخستین استانی یاد کرده که بیشترین تعداد چک‌های «وصولی» نسبت چک‌های صادر شده را دارد. در این استان ۹۲.۹ درصد از چک‌های صادر شده، وصول شده است. استان بعدی، البرز با سهم ۹۲.۲ درصدی است. استان یزد در این دسته‌بندی در جایگاه سوم ایستاده است.
کاهش چک‌های برگشتی
مطابق آمار بانک مرکزی، تعداد چک‌های برگشتی ۶۱۷ هزار فقره بوده که ارزشی بالغ بر ۹.۴ هزار میلیارد تومان داشته است. این آمار نسبت به اردیبهشت ماه سال جاری از نظر تعداد ۶.۱ درصد کاهش داشته است اما از نظر مبلغ ۱.۲ درصد افزایش نشان می‌دهد. ۱۸۶ فقره از این چک‌ها در استان تهران برگشت داده شده که ارزشی بالغ بر ۴.۵ هزار میلیارد تومان داشته است. با این حساب بانک مرکزی اعلام کرده که در خردادماه، ۹.۴ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۱۱.۱ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است.
سهم استان‌ها از چک برگشتی
در خردادماه، بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان‌ها، به استان کردستان تعلق دارد. به گونه‌ای که این نسبت در استان کردستان ۱۶.۵ درصد بوده است. پس از این استان، هرمزگان و کرمان در رده‌های بعدی قرار دارند.
دلیل برگشت چک
بانک مرکزی عنوان کرده که ۵۹۳ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ۸.۸ میلیارد تومان به دلیل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد ۹۶.۱ درصد و از نظر ارزش ۹۴.۴ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلیل کسری حساب برگشت خورده است.
