بر اساس آنچه در تارنمای اداره اسناد امنیت ملی وابسته به دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا نوشته شده است، فایلی که دیروز /پنجشنبه/ یعنی ۱۵ ژوئن منتشر شده حاوی اسنادی است که دربرگیرنده مدارک مربوط به طراحی و اجرای این عملیات سری میباشد.
به نوشته این تارنما، پس از آنکه یک مجموعه اسناد که پیشتر منتشر شده و تمام اشارهها به نقش سازمانهای جاسوسی آمریکا و انگلیس در سرنگونی نخست وزیر آن زمان ایران یعنی محمد مصدق را حذف کرده بود باعث چندین دهه بحث و جدل داخلی و رسواییهای عمومی شد انتشار این اسناد در زمان حاضر انجام گرفت.
این اسناد بخشی از مجموعه انتشارات روابط خارجی ایالات متحده آمریکاست که توسط وزارت خارجه این کشور انتشار مییابد.
هر چند در همان سالهای اولیه پس از کودتا یعنی در سال ۱۹۳۳ در نشریه 'ساتردی ایونینگ پست' گزارش جزییات این عملیات منتشر شده بود اما به طول چندین دهه نه دولت آمریکا و نه دولت انگلیس به نقش خود در سرنگونی مصدق اعتراف نمیکردند. از همان زمان به بعد افسران کار کشته سیا و ام ای-۶ که در این کودتا شرکت داشتند خاطرات خود را در باره جزییات فعالیتهایشان منتشر کردهاند.
در سال ۲۰۰۰ نیز نیویورک تایمز یک تاریخچه طبقه بندی شده داخلی از این عملیات را منتشر کرد.
در سال ۱۹۸۹ نیز وزارت خارجه آمریکا آنچه را که اسناد رسمی دوران کودتا بود منتشر کرد اما در آن حتی یک اشاره به اعمال آمریکا و انگلیس در رابطه با این واقعه موجود نبود. حذف این موارد منجر به استعفای مشاور ارشد این مجموعه انتشارات شده و باعث شد کنگره آمریکا قوانینی تصویب کند که در آن خواستار 'انجام یک سری تحقیقات کامل، دقیق و قابل اعتماد' درباره سیاست خارجی این کشور شده بود.
پس از پایان جنگ سرد، سازمان امنیت ملی آمریکا (سیا) خود را متعهد به بازکردن پروندههایش درباره ایران و دیگر عملیات سری خود کرد و وزارت خارجه نیز قول داد که یک جلد از انتشاراتش را درباره عملیات پیشین به این موضوع اختصاص دهد.
اما اینکه سیا به بخشی از وعده خود عمل کند تا سال ۲۰۱۱ طول کشید.
توجیهات دو دولت آمریکا و انگلیس درباره خودداری از اشاره به نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد این بود که میخواستند از روشها و منابع اطلاعاتی و جاسوسی خود محافظت کنند. به تازگی نیز دلیل خودداری آنها از این کار ممانعت از تحریک عوامل افراطی در ایران بود که به ادعای آنان ممکن بود به دنبال توقف توافق نامه هستهای که بین تهران و شش کشور جهان به علاوه آمریکا باشند، ذکر شد.
در مقدمه این جلد از انتشارات وزارت خارجه که اسناد کودتای ۲۸ مرداد را در بر میگیرد، آمده است: این اسناد بر استفاده از عملیات سری توسط دولتهای ترومن و آیزنهاور و سیاستهای آنها درباره ایران تمرکز دارند که در نهایت به سرنگونی دولت محمد مصدق شد. علاوه بر آن، این اسناد دخالت سازمانهای جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا در ایجاد چینین سیاستها را نشان میدهد.
این مجموعه همچنین دربرگیرنده صدها سند درباره مکاتبات میان سفارت آمریکا در تهران، وزارت خارجه آمریکا و سازمان سیا است.
این اسناد در قالب ۴ محور کلی «تلاشهای ایالات متحده برای فهمیدن مصدق از فوریه ۱۹۵۱ تا فوریه ۱۹۵»، «بحران سیاسی جولای ۱۹۵۲ ایران و تبعاتش»، «برنامهریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت ۱۹۵۳» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر ۱۹۵۳ تا دسامبر ۱۹۵۴» منتشر شده است.
در یکی از اسناد منتشر شده به تاریخ نوزدهم اوت ۱۹۵۳، درخواست کمک ۵ میلیون دلاری آمریکا به دولت زاهدی از سوی رابط سازمان سیا وجود دارد که نشان میدهد آمریکا علاوه بر نقش مستشاری در انجام کودتا، نقش مستقیمی نیز در پشتیبانی مالی کودتاچیان علیه دولت مصدق داشته است.
مالکوم بایرن رییس آرشیو امنیت ملی در پروژه روابط ایران و آمریکا در باره انتشار این اسناد پس از یک دوره طولانی گفت: این مجموعه منبعی مهم برای کسانی میتواند باشد که علاقه مند به روابط پر تنش بین دو کشور میباشند. اما این واقعیت که خارج شدن آنها از طبقه بندی اسناد محرمانه و انتشار آنها بیش از شش دهه طول کشیده است، باعث ناراحتی اذهان آنها خواهد شد.